Verlatingsangst en Bindingsangst - Therapiepraktijk Susan

Verlatingsangst en Bindingsangst zijn van die termen die veelvuldig in de volksmond gebezigd worden. Begrijpelijk, want ze hebben tenslotte met relaties te maken. En relaties – ook de afwezigheid ervan – spelen een belangrijke rol in ons leven.

Verlatingsangst

Verlatingsangst is een verzamelnaam voor diepgewortelde angstgevoelens om verlaten te worden door mensen die belangrijk voor je zijn, zoals een partner, familielid of anderszins nabij persoon. Deze gevoelens van angst om verlaten te worden zijn vaak gekoppeld aan gevoelens van onzekerheid over zichzelf, afhankelijkheidsgevoel en een laag zelfbeeld. Wanneer er sprake is van Verlatingsangst, kunnen mensen overmatig bezorgd zijn dat anderen hen zullen afwijzen, hen zullen verlaten of plotseling niet meer van hen zullen houden.

Symptomen van Verlatingsangst

Volgens Esther Perel, een bekende therapeut en expert op het gebied van Relaties en Hechting, kunnen de symptomen van Verlatingsangst zich op verschillende manieren uiten, afhankelijk van de persoon en de relatiecontext. Enkele veelvoorkomende symptomen die zij beschrijft, zijn:

Overmatige angst en onzekerheid

Constant bezorgd zijn dat de partner of dierbare je zal verlaten.
Twijfel aan de stabiliteit van de relatie zonder duidelijke reden.

‘Clinginess’ en behoefte aan bevestiging

Overmatig zoeken naar geruststelling en bevestiging van liefde en toewijding.
Moeite met alleen zijn of afstand verdragen, zelfs tijdens korte periodes.

Jaloezie en controlebehoefte

Angstig worden als de partner tijd doorbrengt met anderen.
Controle willen houden over de ander (bv. door veel berichtjes te sturen of hun plannen te willen weten).

Emotionele schommelingen

Snel schakelen tussen afhankelijkheid en afstandelijkheid.
Heftige reacties op afwijzing of het gevoel niet genoeg aandacht te krijgen.

Zelfopoffering en pleasen

Zichzelf wegcijferen om de ander tevreden te houden.
Moeite met grenzen aangeven uit angst om verlaten te worden.

Vermijden van confrontaties uit angst voor verlating

Niet durven uitspreken wat je echt voelt of nodig hebt.
Conflicten vermijden om de ander niet boos of teleurgesteld te maken.

Misschien herkent iedereen enkele van de symptomen of herken jij de gevoelens. Dit betekent zeker niet dat er sprake is van Verlatingsangst. Wanneer je enkele dingen herkent, betekent het niet meteen dat je Verlatingsangst hebt. Iedereen herkent weleens bepaalde gevoelens of symptomen. Het gaat erom of je er last van ervaart en dat je van mening bent dat jouw klachten of symptomen dusdanig zijn dat ze je echt in de weg zitten.

Officiële Diagnose Verlatingsangst

Overigens is voor Verlatingsangst, in tegenstelling tot Bindingsangst, een officiële diagnose mogelijk. Dit heet in de DSM-5 (Handboek voor Psychiatrische Diagnoses) ‘Separatieangststoornis‘ (Separation Anxiety Disorder, SAD). Dit was vroeger vooral een kinderdiagnose, maar in de DSM-5 is het uitgebreid naar zowel kinderen als volwassenen.

Diagnostische criteria Verlatingsangst

Volgens de DSM-5 moet er sprake zijn van excessieve angst om gescheiden te worden van personen aan wie men gehecht is. Dit moet minstens vier weken duren bij kinderen en zes maanden bij volwassenen.

Symptomen (minstens 3 van de 8 moeten aanwezig zijn):

Extreme angst of stress bij (verwachte) scheiding van een hechtingsfiguur.
Aanhoudende zorgen over het verliezen van een hechtingsfiguur (door ziekte, ongeluk, overlijden).
Angst dat er iets ergs zal gebeuren waardoor scheiding plaatsvindt (bijvoorbeeld een ontvoering, ongeluk).
Weigeren om van huis weg te gaan (school, werk, reizen) vanwege verlatingsangst.
Extreme angst of tegenzin om alleen thuis te zijn zonder hechtingsfiguur.
Weigeren om ergens anders dan thuis te slapen zonder hechtingsfiguur.
Herhaalde nachtmerries over separatie.
Lichamelijke klachten (hoofdpijn, buikpijn, misselijkheid) bij scheiding of dreigende scheiding.

Ook zonder officiële diagnose kun je worstelen met angstige gedachten en gevoelens over verlating. Verlatingsangst uit zich op verschillende manieren en kan een zeer negatieve impact op je dagelijks leven en je relaties hebben.

Bindingsangst

Bindingsangst is de angst om je emotioneel te hechten aan iemand in een (romantische) relatie. Mensen met Bindingsangst voelen zich vaak benauwd of overweldigd als een relatie serieuzer wordt. Dit kan leiden tot afstandelijk gedrag, uitstelgedrag in relaties of zelfs het verbreken van een relatie.

Bindingsangst betekent niet dat je geen behoefte hebt aan liefde. Maar de angstgevoelens zitten je in de weg. Je hebt bijvoorbeeld moeite om binnen relaties de diepte in te gaan of om je kwetsbaar op te stellen, te vertellen wat jij werkelijk vindt of ervaart. Zodra iemand voor jouw gevoel ‘te dichtbij’ komt, voel je de neiging om te vluchten.

Symptomen van Bindingsangst

Volgens Esther Perel kunnen de symptomen van Bindingsangst zich op verschillende manieren uiten, afhankelijk van de persoon en de relatiecontext. Hoe Bindingsangst zich uit, is vaak het tegenovergestelde van hoe Verlatingsangst zich uit, maar beide kunnen voortkomen uit Onveilige Hechting.

Angst voor verlies van vrijheid

Voelt zich snel verstikt in relaties en wil onafhankelijk blijven.
Vermijdt langdurige verplichtingen of serieuze gesprekken over de toekomst.

Moeite met emotionele intimiteit

Houdt afstand en laat anderen niet te dichtbij komen.
Heeft moeite met het delen van kwetsbare emoties of diepgaande gevoelens.

Ambivalent gedrag in relaties

Stuurt gemengde signalen: soms intens betrokken, dan weer afstandelijk.
Kan in een relatie zitten, maar zich emotioneel afsluiten of twijfelen over de gevoelens.

Angst voor afhankelijkheid

Wil niet ‘te afhankelijk’ worden van een partner.
Heeft de neiging om zelfredzaamheid te idealiseren en geen hulp te vragen.

Saboteren van relaties

Kiest onbewust partners die emotioneel onbereikbaar zijn.
Creëert conflicten of redenen om de relatie te beëindigen zodra het te serieus wordt.

Voorkeur voor oppervlakkige of kortstondige relaties

Voelt zich aangetrokken tot de beginnende fase van een relatie, maar trekt zich terug zodra het dieper wordt.
Kan zich beter voelen in situatieships of relaties waarin veel afstand is, zoals lange-afstands-relaties.

Idealiseren van de ‘perfecte’ relatie

Heeft hoge, soms onrealistische verwachtingen en beëindigt relaties snel als ze niet perfect voelen.
Gebruikt kleine gebreken van de ander als excuus om afstand te creëren.

Bindingsangst betekent niet dat iemand geen liefde wil, maar dat er een diepere angst voor kwetsbaarheid en verlies speelt.

Kan iemand zowel Bindingsangst als Verlatingsangst hebben?

Ja, iemand kan zowel Bindingsangst als Verlatingsangst hebben. Dit komt ook nog best vaak voor. Dit wordt ook wel een Gedesorganiseerd Hechtingspatroon genoemd.

Wanneer iemand zowel Verlatingsangst als Bindingsangst heeft, ontstaat er een innerlijk conflict in relaties. Men verlangt naar intimiteit en bevestiging (Verlatingsangst), maar zodra de ander voor het gevoel ‘te dichtbij’ komt, voelt men zich verstikt en wil men juist weer afstand nemen (Bindingsangst).

Hieronder staan enkele patronen die kunnen voorkomen bij iemand met zowel Verlatingsangst als Bindingsangst:

Aantrekken en afstoten

Eerst intens verlangen naar de ander, maar zodra het serieus wordt, afstand nemen.
Vaak wisselen tussen ‘dichtbij/kwetsbaar’ naar afstandelijkheid.

Twijfel en onzekerheid

Wil een diepe connectie, maar is ook bang om ‘gevangen’ te zitten.
Angst om verlaten te worden, maar óók angst om ‘te dichtbij’ te komen.

Onbewust saboteren van relaties

Vaak relaties aangaan met onbereikbare of emotioneel vermijdende partners.
Conflicten of twijfels creëren zodra een relatie stabiel wordt.

Sterk reageren op afwijzing

Kan zich extreem gekwetst voelen als de ander afstand neemt, maar creëert zelf ook afstand als het te dichtbij komt.

Moeite met communicatie

Voelt zich snel overweldigd door emotionele gesprekken.
Kan periodes van intense betrokkenheid afwisselen met emotionele terugtrekking.

Verlatingsangst, Bindingsangst en Hechting

Er is sprake van veilige gehechtheid als een mens sterk geneigd is om nabijheid of contact te zoeken met een specifiek persoon in situaties van angst, vermoeidheid, spanning of ziekte. Het doel van dat gehechtheidsgedrag is het verkrijgen van een gevoel van veiligheid als basis om de wereld te exploreren en op die manier zelfstandig te worden.
(Relatietherapie: een vak apart, op zoek naar een integratief model, M. Michielsen en J. Lens, 2024)

Verlatingsangst en Bindingsangst komen vaak voort uit vroegere Onveilige Hechtingservaringen.

Vroegere Onveilige Hechtingssituaties kunnen bijvoorbeeld zijn:

Overmatige controle of emotionele verstikking in de jeugd.
Ouders of hechtingsfiguren die onvoorspelbaar (soms heel warm waren en soms afstandelijk) of afwezig waren, waardoor ‘dichtbij’ of emotionele intimiteit onveilig voelt.
Ouders of hechtingsfiguren die tegenstrijdige signalen gaven.
Eerdere trauma’s of gekwetstheid in relaties die leiden tot angst om zich opnieuw te binden, zoals het verlies van een geliefde, scheidingen, emotionele verwaarlozing of eerdere toxische relaties.
Gebrek aan emotionele steun.
Onzekerheid: een negatief zelfbeeld kan bijdragen aan de angst dat men niet genoeg is voor anderen.
Angst voor verlies van autonomie: Sommige mensen associëren relaties met verlies van vrijheid en individualiteit.

Bindingsangst en Verlatingsangst als Bescherming

Bindingsangst is er om jezelf te beschermen. Je bent op je hoede voor afwijzing. Door relaties uit de weg te gaan, voorkom je een mogelijke afwijzing. Je wil niet de controle en je vrijheid verliezen en risico’s daaromtrent ontwijk je liever. Logisch, onbewust heb je jezelf vroeger dit aangeleerd om jezelf bescherming te bieden. Eigenlijk super goed! Helaas werkt dit in je volwassen leven een beetje tegen.

Verlatingsangst is er ook om jezelf te helpen. Het helpt tegen het gevoel van onzekerheid. De afhankelijkheid of het ‘opgaan’ in de ander kan het gevoel van onzekerheid sterk verminderen of zelfs doen verdwijnen. Onbewust heb je jezelf geleerd dat zekerheid te halen is bij de ander of in het samenzijn met de ander en kun je dit niet uit jezelf halen of in jezelf vinden. Eigenlijk heb je dus met het ontwikkelen van Verlatingsangst een reddingsboei of overlevingsmechanisme gecreëerd. Wederom, super goed! Maar dat werkte toen… Helaas zit het nu, in het volwassen leven, een beetje in de weg.

Verlatingsangst en Bindingsangst in een Relatie

Bindingsangst en Verlatingsangst komen vaak samen voor in relaties, waarbij de ene partner zich terugtrekt en de andere juist meer nabijheid zoekt.

Spanning tussen Autonomie en Verbondenheid

Een van de kerninzichten van Perel is dat gezonde relaties een balans vereisen tussen autonomie (zelfstandigheid) en verbondenheid (intimiteit). Liefde verlangt nabijheid en veiligheid, maar behoudt van het individu is net zo van belang. Anders zijn er geen individuen meer die de relatie hebben. Bovendien bestaat er naast de fundamentele menselijke behoefte aan veiligheid en verbinding, óók de fundamentele menselijke behoefte aan vrijheid en avontuur.

Mensen met Verlatingsangst neigen er vaak naar om volledig op te gaan in hun partner, waardoor er te weinig ruimte is voor zelfstandigheid. Mensen met Bindingsangst zijn vaak bang om opgeslokt of verstikt te worden in een relatie en dus kan dit juist beklemmend werken, wat het risico op afstand of zelfs verlating vergroot.

Afhankelijkheid in vorm van het durven uiten van het verlangen naar verbinding op momenten dat dit niet voelbaar is, is de weg naar groei.
Afhankelijkheid in de vorm van noodzaak van validatie van de ander om zich waardig, zeker of veilig te voelen staat groei en intimiteit juist in de weg.
(Relatietherapie: een vak apart, op zoek naar een integratief model, M. Michielsen en J. Lens, 2024)

Michielsen en Lens stellen ook dat partners dikwijls voor elkaar een veilige haven kunnen zijn, maar ze kunnen zeker niet rekenen dat de ander altijd afgestemd en responsief is en zo steeds die veiligheid kan bieden. Te veel nadruk op het creëren van een permanente, veilige band laat te weinig ruimte voor het feit dat groei vaak destabiliserend is en dan angst en onveiligheid met zich meebrengt.

Conflicten zullen er zijn binnen relaties, tenslotte zijn we verschillende wezens. Maar het gaat het om leren en kunnen dragen van een (klein) angstig en (klein) onveilig gevoel dat hoort bij een conflict. Relaties vragen soms om ongemak en kwetsbaarheid. Je kunt gekwetst worden. En je kunt jezelf troosten.

Wat te doen bij Verlatingsangst en Bindingsangst?

Bindings- en Verlatingsangst zijn niet vaststaand; ze kunnen veranderen door zelfinzicht en bewuste keuzes. Zelfliefde en Zelfvertrouwen spelen een sleutelrol in het helen van deze angsten.
Cuppen, H. (2014). Liefdesbang: Overwin verlatingsangst en bindingsangst. Deventer: AnkhHermes.

Tip van Cuppen: Leer omgaan met je angst in plaats van deze op je partner te projecteren.

Hulp door therapiepraktijk Susan

Ervaar je last van symptomen behorend bij Verlatingsangst of Bindingsangst en wil je er verandering in brengen? Therapiepraktijk Susan biedt de juiste ondersteuning!

Als eerste is het van belang om jouw patronen en triggers te leren kennen. Dit doen we in Gesprekstherapie. Vervolgens kunnen we deze nader bekijken. Herken je deze patronen? Hoe was het in je eigen gezin van herkomst? Of wat heb je allemaal meegemaakt dat je het gevoel hebt dat je jezelf moet beschermen? Of waar ben je eigenlijk bang voor?

We werken aan je eigen gevoel van veiligheid. Aan jouw zelfbeeld. En we werken aan eerlijke en open communicatievaardigheden tegenover de ander in de relatie. Daarnaast komen we erachter wat een voor jou de juiste balans is tussen gevoel van Vrijheid/Autonomie en Verbondenheid.

En als er sprake blijkt te zijn van bepaalde (traumatische) ervaringen die in het heden last veroorzaken, kunnen we EMDR therapie toepassen.

Er is geen wachtlijst. Ik ontvang je graag in mijn praktijk in Breda! Je kunt meteen zelf je eerste sessie inplannen via de online agenda op de contactpagina of neem contact op via mail, whatsapp, telefoon of de socials.

Je bent van harte welkom!

Wil je meer lezen over Hechten of Angst? Klik op 1 van deze links: