Oh bah, nee he.. Ik heb dát gevoel.. Unheimlisch en een licht naar gevoel. Maar toch naar genoeg om toe te geven… ‘Prima, we doen wat jij wil‘… Schuldgevoel…zucht…
Definitie van Schuld
Wat verstaan we precies onder schuld? Schuld is een gevoel dat je kan ervaren wanneer je denkt dat je iets verkeerds hebt gedaan of wanneer je vindt dat je verantwoordelijk bent voor een negatieve gebeurtenis of situatie. We ervaren gevoelens van schuld op verschillende manieren en om verschillende redenen, van kleine alledaagse missers tot ernstige overtredingen.
Schuld wordt gedefinieerd als een reactie op specifieke daden of gedragingen die in strijd zijn met persoonlijke normen of morele waarden. Het wordt vaak geassocieerd met een focus op de daad zelf en de wens om het goed te maken of te herstellen (A. Mooij, gepubliceerd in het Tijdschrift voor Psychotherapie, 2012).
Oorsprong van Schuldgevoelens
Gevoelens van schuld kunnen ontstaan in sociale interacties maar ook binnenin jezelf. Het hebben van een schuldgevoel vanuit een sociale interactie gaat samen met de mate van empathie die je bezit. Om je dan schuldig te kunnen voelen heb je allereerst inlevingsvermogen nodig. Doordat je je inleeft in hoe een ander zich voelt, omdat je iets hebt gedaan of hebt nagelaten, kan een schuldgevoel ontstaan. Let wel: het gevoel van schuld en de realiteit van die verantwoordelijkheid kunnen ver uit elkaar liggen.
Het kan ook zijn dat een schuldgevoel voortkomt uit een eigen pijnlijke ervaring. De pijn die je wellicht de ander zou kunnen aandoen is een bekende pijn. Je hebt bijvoorbeeld het idee dat je bij iemand moet blijven, omdat je weet hoe het ooit voelde om in de steek gelaten te worden. Die pijn wil je niet voor de ander, want dan zou je een gevoel van schuld krijgt. Dus blijf je bij die persoon, terwijl je dit diep van binnen niet wilt. Maar ja, dat is in ieder geval beter dan dat schuldgevoel!
In het kort zijn hierbij twee dingen belangrijk om te beseffen. Allereerst is die andere een ander mens en is het niet gezegd dat hij of zij die pijn zal ervaren. Dit is een eigen aanname. Als tweede is het van belang om jezelf af te vragen of het jouw verantwoordelijkheid is om die ander iets te geven waardoor je eigenlijk (een stukje van) jezelf weggeeft. Tenslotte neem je dan niet de volle verantwoordelijkheid voor je eigen leven, maar van die van een ander. En de vraag is of dat wel juist is.
Connectie met het Geweten
Schuldgevoelens die binnenin onszelf ontstaan, hebben een diepe connectie met je eigen geweten. Het geweten speelt een cruciale rol bij het ontstaan en de ervaring van schuldgevoelens, omdat het ons vertelt wanneer ons gedrag in strijd is met onze morele normen.
Het geweten van een mens wordt gevormd door een samenspel van genetische aanleg, persoonlijke opvoeding, cultuur en persoonlijke ervaringen. Van kleins af aan leren we wat als goed en fout wordt beschouwd binnen onze samenleving en onze gemeenschap. Deze internalisatie van belangrijke waarden en bijbehorende normen vormen de basis van ons geweten. Dit beïnvloedt ons gedrag en hoe we ons voelen over ons gedrag.
Wanneer ons gedrag niet strookt met ons geweten, kan dit leiden tot gevoelens van schuld. Deze gevoelens zijn dus een signaal dat we niet aan onze eigen normen hebben voldaan. Vervolgens kunnen we ons verantwoordelijk voelen voor het herstellen van de ‘schade’. In die zin kan het schuld-gevoel worden gezien als een mechanisme van de mens om ‘zichzelf bij te sturen’.
Schuld als Zelfevaluatie
Gevoelens van schuld lijken dus wel degelijk een functie te hebben, net zoals gevoelens van schaamte. Daar waar een gevoel van schaamte te maken heeft met ‘zijn’, gaat schuld meer over ‘doen’. Een schuldgevoel zorgt er dus voor dat je rekening blijft houden met jouw omgeving en het houdt je eigen gedrag in lijn met je eigen normen en je eigen geweten.
Schuldgevoel gaat altijd over zelfevaluatie, wie je bent in relatie tot een ander. Het betreft conflicten met je verinnerlijkte moraal, over hoe je in elkaar zit. Of je een goed ontwikkeld empathisch vermogen hebt om te weten en te voelen wat je een ander aandoet. Of het nu werkelijk handelen is of in de fantasie, het gevoel is verbonden met de ander’, zegt Schalkwijk psychoanalyticus Frans Schalkwijk in de Groene Amsterdammer 19 december 2018 – verschenen in nr. 51-52.
Om te kunnen groeien en volwassen te zijn, ontkom je niet aan de dynamiek van je schuldig maken. Een beetje schuld-gevoel hoort dus bij verantwoordelijkheid nemen voor je eigen leven. En hierbij hoort ook: het leren verontschuldigen op een voor jou gewetensvolle, gepaste en echte manier. Excuses leren maken zoals het bij jou past, is een groot goed.
Overmatige Schuldgevoelens en Advies
Maar wanneer het gevoel van schuld zo groot wordt in jezelf en je eigen innerlijke criticus geen halt meer kent, kan het ook een bron van psychisch lijden zijn. Wanneer ons geweten onszelf hard veroordeelt voor echte of ingebeelde fouten, kunnen we gevangen raken in een vicieuze cirkel van zelfverwijt, negatieve zelfevaluatie, depressieve gevoelens en/of gevoelens van angst en boosheid.
Dan is je eigen innerlijke criticus geen toegevoegde waarde meer voor jezelf of voor je functioneren in je sociale omgeving, maar is een last geworden.
Een eerste stap hierbij is dat je beseft dat je méér bent dan alleen het gevoel van schuld dat je ervaart. Jij bent meer dan dat. En diep, rustig, ademhalen. Je hebt meer gevoelens dan enkel schuld. Het kan helpen om tegen jezelf te zeggen ‘iets in mij voelt zich schuldig’ in plaats van ‘ik ben schuldig’.
Professionele Hulp door therapiepraktijk Susan
Het omgaan met overweldigende schuldgevoelens kan vaak het beste worden aangepakt met professionele hulp. Een kwaliteitsvolle therapie, zoals gesprekstherapie of EMDR, kan een veilige ruimte bieden om deze gevoelens te verkennen en ermee om te gaan.
Mijn advies is om er zeker niet alleen in te blijven. Ik begrijp dat het juist bij schuldgevoelens moeilijk is om erover te praten en dit te delen. Ik weet dat, ik begrijp dat, ik zal naar je luisteren. Zonder oordeel.
Naast gesprekstherapie heeft mijn praktijk een rijke ervaring met EMDR. Ook deze therapiemethode zouden we kunnen inzetten, bijvoorbeeld bij het hanteren van schuldgevoelens die voortkomen uit traumatische gebeurtenissen.
Wil jij je gevoelens van schuld verkleinen en een gezondere relatie met jezelf ontwikkelen? Ben je op zoek naar professionele hulp in Breda of in de buurt van Etten-Leur, Roosendaal of Zundert?
Plan dan meteen je eerste sessie Gesprekstherapie of een Kennismaking&Intake in via de online agenda op de contactpagina. Ik ontvang je graag in mijn praktijk in Breda. Er is geen wachtlijst.
Je bent van harte welkom!
Klik op deze link om te lezen over gevoelens van schaamte: https://www.therapie-susan.nl/blog/schaamte/